در مهندسی لوله کشی piping رایزر، لوله‌ای است که ران عمودی داشته باشد مثلاً در صنایع نفت و گاز دریایی لوله عمودی که نفت را از چاه به سکو انتقال می‌دهد رایزر می‌گویند.
رایزر تاسیسات به طور کلی به هر مسیر عمودی جهت عبور تاسیسات در ساختمان گفته میشود.
رایزر در لوله کشی موتورخانه، لوله کشی آب، فاضلاب و دیگر تاسیسات برقی وابسته به طراحی لوله کشی انجام شده کاربرد دارد.
رایزر استفاده شده در ساختمان ها به چند نوع تقسیم میشود که قصد داریم در این پست به طور کامل به این سوالاتی نظیر رایزر چیست؟ رایزر تاسیسات چه کاربردهایی دارد؟ رایزر کشاوزی چه کاربردی دارد؟ رایزر ساختمان چگونه نصب میشود و ... توضیح دهیم. پس برای آشنایی با رایزر تاسیسات در ادامه همراه ما باشید.
رایزر چیست و در چه صنایعی کاربرد دارد؟
همانطور که خواندید؛، رایزر (Riser) به اعضای عمودی ساختمان که از پایین به بالا و در یک راستا اجرا میشود، می‌گویند.
رایزر تاسیسات در تمامی ساختمان ها به دو نوع نصب می‌شوند. یک رایزر برای هدایت تاسیسات الکتریکال و یک رایزر به منظور عبور تاسیسات مکانیکال، که این دو رایزر را به طور مجزا نصب می‌شوند چرا که باید موارد ایمنی رعایت شود.
رایزرهای ساختمان می‌تواند به عنوان اتصالات لوله آب، لوله فاضلاب، هواکش، لوله تهویه یا مدار گرمایشی و سرمایشی، مکش عمودی حوضه آبریز فاضلاب، مکش عمودی چاه، لوله های آبیاری کشاورزی، لوله های آبیاری بارانی و لوله کابل های برق مورد استفاده قرار گیرند.
جنس لوله‌های رایزر چیست؟
رایزر تاسیسات معمولاً از جنس گالوانیزه یا آهنی و لوله پلی اتیلن و یا یو پی وی سی ساخته می‌شوند ، هر کدام از این نوع رایزرها برای مصارف خاصی کاربرد دارد.
مثلا رایزر پلی اتیلن برای انتقال آب، یا مثلا رایزر یو پی وی سی برای لوله های برق ساختمان کاربرد دارد.
همچنین بسته به اینکه اتصالات دو طرف رایزر از چه نوعی باشد، رایزر به صورت رزوه‌ای یا فلنچی تولید و انتخاب می‌شوند.
به طور مثال رایزرها بر اساس میزان آب مورد نیاز در سطح خاک در قطرهای مختلف از ۵/۱ تا ۴ اینچ انتخاب می‌شوند.
البته در سیستم‌های آبیاری سنتی، رایزر می‌توانند تا ۸ و در موارد استثانیی تا قطر ۱۰ اینچ نیز انتخاب شوند.
معمولاً در انتهای بیرونی و یا سطح بالایی رایزرها، شیرهای قطع و وصل قرار می‌گیرد که تعیین کننده میزان تامین خروج آب از رایزر است.
نحوه قرار گیری رایزر تاسیسات چگونه باید باشد؟
رایزر تاسیسات معمولا در میانه دیواره های داخلی ساختمان قرار می‌گیرند.به طور کلی رایزر های تاسیسات ساختمان برای هر قسمت که در نظر گرفته می‌شوند باید از سایر رایزرها محافظت شوند. که مهمترین حفاظت در مورد رایزر آب و رایزر فاضلاب است که باید برای جلوگیری از ادقام شدن آب و فاضلاب در ساختمان مورد توجه قرار داد.
همچنین رایزر برق باید با فاصله متناسبی از رایزر آب و فاضلاب قرار گیرند. این دو نوع رایزر تاسیسات باید کاملا به صورت جداگانه و پوشیده از هم در ساختمان مورد استفاده قرار گیرند تا در صورت بروز نشتی و ترکیدگی رایزر آب خطربرق گرفتگی برای ساکنان به وجود نیاید.
نکته: دقت داشته باشید که بر اساس پاره ای از قوانین ساختمان سازی رایزرهای ساختمان را نباید از مکان هایی از قبیل چاه آسانسور و اتاقک برق ساختمان عبور داد.
از دیگر عوامل مهم که باید در نحوه قرار گیری رایزرها در نظر گرفت؛ شیب مناسب در لوله های رایزر است. توجه داشته باشید که لوله های رایزر آب و رایزر فاضلاب به دلیل اینکه باید حجم جریان آب و فاضلاب را در خود جابجا کنند باید در طول ساختمان با شیب مناسب نصب شوند تا سرعت حمل و انتقال سیالات کم یا زیاد نباشد.
معرفی انواع رایزرها
رایزر ها بسته به جنس، میزان شیب، اندازه لوله و ... کاربرد زیادی دارد. رایزرها نقش مهم و کلیدی دارند. از آب مصرفی گرفته تا خروج پساب ساختمانی و حتی سیستم روشنایی، اثر رایزها را می‌توان در تک تک اعضای ساختمان مشاهده کرد. باید از رایزرها در هر صنعت، طبق اصول و بر طبق نقشه‌های اجرایی استفاده شود. همچنین استفاده از متریال مناسب نیز می‌تواند طول عمر این اعضای عمودی را افزایش دهند. حال در ادامه به سراغ انواع کاربرد رایزر از جمله، رایزر تاسیسات ساختمان، رایزر کشاوزری، رایزر آبیاری بارانی، رایزر آب و فاضلاب، رایزر برق ساختمان برویم. پس با هم می‌خوانیم.
رایزر کشاورزی
یکی از مرسوم ترین کاربردهای رایزر، استفاده در صنایع کشاورزی و آبیاری است. طی چند سال اخیر شاهد آن بودیم که روش‌های متداول آبیاری در صنایع کشاورزی و وابسته به کشاورزی تحول بسیار زیادی داشته است. از جمله این تحولات آبیاری به روش بارانی، آن هم با استفاده از رایزر است. رایزرها که نقش انتقال آب به سطح زمین را از لوله اصلی که در عمق حداکثر یک متری دارند مهمترین نقش را ایفا می‌کنند.
رایزر آب
همانطور که می‌دانید، لوله اصلی آب ساختمان از کنتور آب دیجیتال که پایین است به سمت بالا و در طول کل ساختمان هدایت می‌شوند. این هدایت و انتقال آب از طریق رایزر انجام میشود. درواقع، وظیقه اصلی رایزر تاسیسات، توزیع آب در مکان‌های منشعب شده در طبقات مختلف ساختمان است.
نحوه تعبیه لوله های اصلی و رایزر ها به این شکل است که لوله اصلی ساختمان اغلب در میانه دیواره‌های داخلی و به دور از لوله فاضلاب و رایز برق نصب میشود.
در سطح بالایی رایزرها، شیرهای قطع و وصل تعبیه می‌شوند که میزان تأمین آب مصرفی را تعیین می‌کنند.
قطر رایزر آب بزرگتر از قطر لوله‌های فرعی است که باید برحسب محاسبات بر روی نقشه تأسیسات قید شود.
رایزر لوله کشی آب مصرفی در تامین آب ساختمان نقش بسزایی دارد یعنی انتخاب قطر رایزر باید با محاسبه دقیق انتخاب شود تا در موقع استفاده آب در ساختمان افت فشار موجب کمبود آب نشود.
متاسفانه بیشتر ساختمان های که دچار کمبود اب هستند بعلت درست انتخاب نشدن قطر رایرز می باشد. بسیاری از همکاران متاسفانه به استناد اینکه اب ورودی به ساختمان (کنتور اب) دارای قطر کم می باشد لوله رایزر ساختمان را نیز با همان قطر اجرا می کنند واین امر باعث افت شدید اب در ساختمان می شود. همچنین جنس رایزر آب نیز شامل گالوانیزه یا آهنی و لوله پلی اتیلن و یا یو پی وی سی (UPVC) است.
رایزر فاضلاب
رایزر فاضلاب نیز به نوبه خودش یکی از مهم ترین بخش های تاسیسات ساختمان است ، زیرا هدایت پساب باید بدرستی انجام شود.
در سیستم آبیاری بارانی رایزر به لوله‌ای اطلاق می شود که بر روی لوله اصلی و فرعی نصب شده و وظیفه رایزر، رساندن آب به سطح خاک است تا عمل تغذیه و آبرسانی به لوله‌های فرعی و لوله‌ای مانیفیلد انجام شود.
رایزر فاضلاب، به لوله‌های اصلی فاضلاب آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی نیز گفته میشود. حال برای هر یک از این قسمت های ساختمان، یک رایز فاضلاب تعبیه میشود. نحوه تعبیه آن ها به این شکل است که این رایزر فاضلاب ها، در طول ساختمان یعنی از بالا به پایین کشیده میشود و انشعاب‌های مختلف در طبقات ساختمان، در انتها به چاه اصلی که در خارج از ساختمان قرار دارد، هدایت میشود.
در این میان به این نکته توجه کنید که قطر لوله اصلی فاضلاب هر چه به پایین کشیده میشود باید بزرگتر باشد تا بتواند پساب طبقات را جمع کرده به چاه منتقل کند. در مورد جنس رایزر فاضلاب نیز باید بگوییم که رایزرها باید در برابر مواد اسیدی و شیمیایی، مقاومت بالایی داشته باشد و دچار خوردگی نشود. از این رو، استفاده از لوله‌های پولیکا و پوش‌فیت توصیه میشود.
رایزر تاسیسات برقی
یکی دیگر مهم ترین کاربرد های رایزر، استفاده در تاسیسات برقی است. به طور کلی رایزر تأسیسات الکتریکی به دو بخش اعم از رایزر جریان قوی و جریان ضعیف تقسیم میشود. از رایزر جریان قوی برای عبور کابل‌های برق از ۲۲۰ تا ۳۸۰ ولت استفاده میشود و از رایزر جریان ضعیف جهت عبور کابل‌های آیفون، آنتن مرکزی، تلفن، دوربین مداربسته و اعلام حریق به کار گرفته میشود. هر دوی این رایزرها باید حداقل در فاصله ۳۰ سانتی‌متری یکدیگر قرار گیرند. همچنین کابل‌ها باید با پوشش محافظتی در داخل داکت پلاستیکی قرار گرفته و در محل خود سفت شوند.
رایزر مدار گرمایشی
همانطور که می‌دانید؛ آب گرم شده در داخل موتورخانه باید توسط لوله بالا رونده ای (رایزر عمودی) به داخل لوله های آب ساختمان ( رایزر آب) هدایت شود تا بتواند وسایل گرمایشی مانند رادیاتور و فن کوئل را تغذیه کند. حال برای اینکه حلقه گردش آب گرم و سرد کامل شود؛ باید از یک طرف یک رایزر آب برای برگشت آب چرخیده شده در مدار حرارتی قرار داشته باشد تا آب سرد شده را دوباره از بالا به پایین به داخل موتورخانه برساند. به این دو لوله عمودی که آب گرم را به وسایل حرارتی از قبیل رادیاتور و فن کوئل رسانده و از طرفی آب سرد را به موتورخانه بر می‌گرداند، رایزر مدار گرمایشی می‌گویند.
بعضی ساختمان‌ها فضایی به نام «رایزر آتش‌نشان» هم دارند. این رایزر یک محفظۀ عمودی است که در صورت بروز حریق به ماموران آتش‌نشان اجازه می‌دهد با سرعت و سهولت بیشتری به طبقات مختلف ساختمان دسترسی پیدا کنند.
